Anadolu’nun dört büyük manevî direğinden (evtâd-ı erba‘a) biri olarak kabul edilen Hacı Bayrâm-ı VelîHazretleri’nin kutlu sırları aziz olsun -vakıf belgelerinde yazılı künyesi şöyledir: “Kutbu evliyâ-i ve’l-ârifîn, el-hâdî ilâ tarîki’l-hakki ve’l-yakîn, ve’l- vâkıfü’l-esrâri’l-vâsilîn, mergûbu’l-âlemîn, mürşidü’l-halâiki’l-ecmâîn eş-Şeyh HâcıBayrâm ibni Ahmed bin Mahmûd âfâ anhümü’l-Vedûd.”

“Hacı Paşa”, “Ahî Sultân” ve “Şeyhu’r-Rûm” veya “Anadolu Şeyhi” gibi sıfatlarla da tanınan Hacı Bayrâm-ı Velî’nin asıl adının Numan olduğu rivayet edilse de vakıf kayıtlarında ve kaynaklarda Hacı Bayrâm imlasıyla kayıtlıdır. Ankaralı şair Râzî’ye göre ataları Belh şehrinden Ankara’ya gelmiştir. Hacı Bayrâm, 1340 senesinde Ankara’nın Solfasıl Köyü’nde doğmuştur (19. yüzyıl sonlarında ‘Zü’l-fadl’imlasıyla yazılmıştır). Osmanlı arşiv belgelerine göre babasının adı Ahmed, dedesinin ismi Mahmûd’dur. Annesinin mezarı Keçiören ilçesi Yeşilöz Mahallesi’ndedir.

Hacı Bayrâm-ı Velî’nin kendisinden küçük Safiyuddîn ve Abdâl Murad adında iki kardeşi olduğu bilinmektedir. Yine kaynaklara göre Hacı Bayrâm-ı Velî’nin beş erkek, üç kız evladı dünyaya gelmiştir. Erkek çocukları Ahmed Baba, Baba Sultân, Edhem Baba, İbrâhîm Baba ve Ali Baba’dır. Kızlarından Hayrünnisâ Hanım, Kâdiriyye Eşrefiyye tarîki müessisi Eşrefoğlu Rûmî hazretleriyle evlenmiştir. Hacı Bayrâm-ı Velî’nin bir kızının da Kastamonu’da medfûn Şeyh İsa Dede ile evlendiği rivayet edilir.

Ankaralı şair Râzî’nin Divân’ındaki bir manzumeye göre,Hacı Bayrâm-ı Velî “pembeye mâil ve son derece nurânîyüzlü, parlak alınlı, araları açık hilal kaşlı, iri gözlü sarı saçlı, sarıya çalan tenli, üst tarafı seyrek sakallı, orta boylu ve biraz zayıfça bir vücûda sahiptir”.

Hacı Bayrâm-ı Velî, medrese eğitimini Ankara’da tamamlamış ve Sultan III. Alaeddin kızı Melike Hatun tarafından Ankara’da yaptırılan Kara Medrese (Melike Hatun Medresesi)’de müderrislik yapmıştır. Daha sonra Bursa medreselerinde müderrislik, tezkirecilik, Sultan Murad Hüdâvendigâr döneminde kadılık yapan Hacı Bayrâm-ı Velî, nihayetinde Yıldırım Bâyezîd Han zamanında kapıcıbaşılık görevinde bulunmuştur.

Yaşadığı dönemin meşhur mutasavvıflarından “Somuncu Baba/Ekmekçi Koca” lakabıyla bilinen Şeyh Hamîdüddîn-i Aksarayî (k.s)’ye intisab eden Hacı Bayrâm-ı Velî, Aksaray’da seyr ü sülûkunu tamamlayarak, mürşîdi Somuncu Baba tarafından hilâfet verilerek, irşâd göreviyle Ankara’ya gönderilmiştir.

Ankara’da Augustus Mabedi bitişiğinde bir zâviye (dergâh) inşa eden Hacı Bayrâm-ı Velî, irşâd hizmetiyle meşgul olmuştur. Sultan II. Murâd Han’ın daveti üzerine üç kez Edirne’ye gitmiştir. Padişahın muhabbet hürmet etiği bu yüce gönüllü velî, onun arzusuyla gerek Edirne Sarayı’nda ve gerekse Edirne Ulu Camii’nde sohbetler yapmıştır. Bu seyahatler sırasında Bursa’da Emir Sultan’la da görüşen Hacı Bayrâm’ın, son Edirne ziyaretleri sırasında vefat eden Emir Sultan’ın cenaze namazını da kıldırdığı bilinmektedir.

Hacı Bayrâm-ı Velî, zâviyesinde sohbetlerine devam etmiş, diğer taraftan da sosyal hayatı düzenleyen yardımlaşma ve “imece” sistemini yaygınlaştırmış, Ankara’nın manevi mimarı olmuştur.

İstanbul’un manevi fâtihi Akşemseddîn, Kızılca Bedreddîn, İnce Bedreddîn, Akbıyık Sultan, Bıçakçı Emîr (Ömer) Dede, Eşrefoğlu Abdullah Rûmî, Baba Nahhâs-ı Ankaravî (Kazancı Baba), Muslihiddîn Halîfe, Gelibolulu Yazıcıoğlu Mehmed Bîcân ve Ahmed Bîcân, Molla Zeyrek, Şeyhoğlu Edhem Baba, Ramazân Halîfe, Yûsuf-ı HakîkîBaba, Bolulu Uzun Salâhaddîn gibi çok sayıda velâyet ehli, Hacı Bayrâm-ı Velî’nin aşk medresesinde yetişmiş ve ekseriyeti İstanbul’un fethine katılmıştır.

Hacı Bayrâm-ı Velî’nin yaptığı ictihad neticesinde “Bayramiyye” ismiyle anılan bir tarikat meydana gelmiştir. Bayramîlik, Hacı Bayrâm’ın halîfeleri vasıtasıyla zaman içinde Anadolu, Balkanlar, Suriye, Mekke, Medine ve Kahire’de dalga dalga yayılmıştır. Bayramiyye, Hz. Pîr Hacı Bayrâm-ı Velî’nin vuslatından sonra üç ana koldan devam etmiştir. Bunlardan birincisi Akşemseddîn ile devam eden Şemsiyye-i Bayramiyye, ikincisi Göynüklü Bıçakçı Emîr Dede ile devam eden Melâmîye-i Bayramiyye koludur. Hüdâyî Hazretleri’ne atfedilen Celvetiyye tarikatı da esasen Bayramîlikten doğmuştur. Bu tarîkat de, Hacı Bayrâm-ı Velî’nin halîfelerinden Hızır Dede’nin halîfesi Hazret-i Üftade’nin yetiştirdiği Azîz Mahmûd Hüdâyî tarafından tesîs edilmiştir. Dolayısıyla Celvetiyye, Bayramîliğin üçüncü bir kolu da kabul edilebilir.

Hacı Bayrâm-ı Velî, 1430 yılının Ekim ayı içinde Ankara’da vefat etmiş ve bugünkü türbesinin olduğu yere defnedilmiştir. Vefatına “irtihâlü’l-insân” ve “el-hayr” ifadeleriyle tarih düşürülmüştür. Cenaze namazını vasiyeti gereği halîfesi Akşemseddin kıldırmıştır. Vefatından sonra Ankara’daki Bayramî Âsitânesi’nde oğlu ve halifesi Ahmed Baba “Pîr evi” şeyhliğini yürütmüştür.

Hacı Bayrâm-ı Velî Zâviyesi’ne Sultân II. Murâd’dan itibaren Fâtih ve diğer padişahlar tarafından vakıflar ihdâs edilmiştir. Zâviye’de konaklayan herkese “Burçak Çorbası ” ve sair yemeklerin ikram edilmesi, her yıl “Burçak biçimi” vakıf kayıtlarında zikredilmektedir. Fatih döneminden itibaren Hacı Bayrâm-ı Velî evladı ve tekkesinde görevli olanlar “Hacı Bayrâm-ı Velî’nin yüzü suyu hürmetine” her türlü vergiden muaf tutulmuştur.

Hacı Bayrâm-ı Velî, insan terbiye etmeye özen göstermiştir. O, kendisine atfedilen bir mektup (veya risâle),dört (veya beş) adet ilâhînin dışında bize herhangi bir eser bırakmamıştır. Hz. Pîr, kendisine ait olduğu söylenenmektupta insanların dünya sevgisini terk edip dünyada yaşarken gönül yoluyla Hakk’ın birliğine ulaşmaları gerektiği işlenmekte ve Hak tâliplerini aşka, irfâna, nûr-ı Mahammed sırrını yaşayarak Allah’a davet etmektedir.

Hacı Bayrâm-ı Velî Dergâhı, 1925 yılında tekkeler kanunla seddolunana kadar faaliyetini sürdürmüş, Hacı Bayrım-ı Veli soyundan gelen şeyhler tarafından idare olunmuştur. 23 Nisan 1920 Cuma günü Hacı Bayrâm-ı VelîDergahı’nda Cuma Namazı kılınmış, kurbanlar kesilmiş, dualar yapılmış ve yine dualarla Türkiye Büyük Millet Meclisi açılmıştır. Hacı Bayrâm-ı Velî Zâviyesi’nin son Pîr evi şeyhi Ankara mebusu Şeyh Şemseddin (Bayramoğlu) Efendidir(1883-1945).

Hacı Bayram-ı Veli Hazrat

(May his secret be sanctified)

Hacı Bayram-ı Veli (may his secrets be sanctified) is regarded as one of the four great spiritual pillars (evtâd-ı erbaa) of Anatolia. According to foundation documents, his honorific titles are recorded as follows: “Kutbu evliyâ-i ve’l-ârifîn, el-hâdî ilâ tarîki’l-hakki ve’l-yakîn, ve’l- vâkıfü’l-esrâri’lvâsilîn, mergûbu’l-âlemîn, mürşidü’l-halâiki’l-ecmâîn eş-Şeyh Hâcı Bayrâm ibni Ahmed bin Mahmûd âfâ anhümü’l-Vedûd”. (Qutb of the saints and the gnostics, the guide to the path of truth and certainty, the possessor of the mysteries of the inheritors, the one desired by the worlds,
the spiritual guide of all creatures, al-Shaykh Hacı Bayram ibn Ahmed ibn Mahmud, may Allah pardon them.”)

Hacı Bayram-ı Veli, also known by titles such as “Hacı Pasha,” “Ahi Sultan,” and “Shaykh al- Rum” or “Shaykh of Anatolia,” is rumored to have had the original name Numan. However, he is recorded as Hacı Bayram in foundation and historical documents. According to the poet Râzî of Ankara, his ancestors had migrated from the city of Balkh to Ankara. Hacı Bayram was born in 1340 in the village of Solfasıl near Ankara. Ottoman archival records mention his father’s name as Ahmed and his grandfather’s as Mahmud. His mother’s grave is located in Yeşilöz, within today’s Keçiören district of Ankara.

He is known to have had two younger brothers, Safiyüddin and Abdül Murad. Sources also state that Hacı Bayram-ı Veli had five sons and three daughters. His sons were Ahmed Baba, Baba Sultan, Ethem Baba, İbrahim Baba, and Ali Baba. One of his daughters, Hayrunnisa, married Eşrefoğlu Rûmî, the founder of the Qadiriyya-Eshrafiyya order. Another daughter is said to have married Shaykh İsa Dede, who is buried in Kastamonu.

According to a poem in the Dîwân of the poet Râzî of Ankara, Hacı Bayram-ı Veli was described as having a luminous face with a pinkish hue, a radiant forehead, arched crescent-like eyebrows set apart, large eyes, blond hair, a complexion tinged with yellow, a sparse beard on the upper
part, of medium height and a slender build.

Hacı Bayram completed his madrasa education in Ankara and later served as a professor (müderris) at the Kara Madrasa (built by Princess Melike Hatun, daughter of Sultan Alaeddin) in Ankara. He subsequently worked as a professor in Bursa, as a registrar, and also as a judge (qadi) during the reign of Sultan Murad I. In the era of Yıldırım Bayezid, he held the position of Chief Doorkeeper of the palace.

He eventually became a disciple of Shaykh Hamidüddin of Aksarayi, widely known as “Somuncu Baba” (the Bread Baker), one of the eminent Sufis of his time. In Aksaray, he completed his spiritual training (sulūk) and received the mantle of caliphate from his master, who then appointed him to the duty of spiritual guidance in Ankara.

In Ankara, he built a lodge (zāwiya) adjacent to the Temple of Augustus and devoted himself to guiding seekers. At the invitation of Sultan Murad II, he traveled three times to Edirne, where he delivered discourses in the imperial palace and in the Grand Mosque. During these journeys, he also
met with Emir Sultan, and it is recorded that he led Emir Sultan’s funeral prayer during his final visit to Edirne.

Through his teaching, Hacı Bayram organized social life in Ankara, encouraging mutual assistance and the “imece” method of collective work. He became recognized as the spiritual architect of Ankara.

Among his disciples were many figures who later played significant roles in the conquest of Istanbul, including Akşemseddin (the spiritual conqueror of Istanbul), Kızılca Bedreddin, İnce Bedreddin Akbıyık Sultan, Bıçakçı Emir (Ömer) Dede, Eşrefoğlu Abdullah Rûmî, Baba Nahhas of Ankara (Kaynarca Baba), Muslihuddin Khalifa, Yazıcıoğlu Mehmed Bican and Ahmed Bican of Gallipoli, Molla Zeyrek, Shaykhoğlu Edhem Baba, Ramazan Khalifa, Yusuf-i Hakiki Baba, and Uzun Salahaddin of Bolu.

As a result of his independent reasoning (ijtihad), a Sufi order known as the Bayramiyya emerged. Through his deputies, the order spread throughout Anatolia, the Balkans, Syria, Mecca, Medina, and Cairo. After his passing, the Bayramiyya continued in three main branches: the Shamsiyya-Bayramiyya founded by Akşemseddin; the Malāmiyya-Bayramiyya through Bıçakçı Emir Dede of Göynük; and the Celvetiyya, established by Aziz Mahmud Hüdâyî, who was the disciple of Üftade, the spiritual successor of Hızır Dede, himself a deputy of Hacı Bayram. Thus, the Celvetiyya can be considered a third branch of the Bayramiyya. The Malāmī branch was also continued by Pir Mehmed Bey.

Hacı Bayram-ı Veli passed away in Ankara in the month of October in 1430 and was buried at the site of his present shrine. His death was commemorated in chronograms with the phrases “irithalü’linsan” and “al-khayr.” In accordance with his will, his funeral prayer was led by his successor Akşemseddin. Following his death, leadership of the Bayramiyya in Ankara continued under his son and successor, Ahmed Baba.

The lodge of Hacı Bayram-ı Veli received many charitable endowments from Sultan Murad II, Mehmed the Conqueror, and subsequent sultans. Records note that soup (known as “burçak çorbası”, Vetch and Lentil Soup) and other meals were distributed there, and annual endowments of crops were provided. Beginning with the reign of Mehmed the Conqueror, the descendants and appointed servants of Hacı Bayram were exempted from all forms of taxation “for the sake of the honor of Hacı Bayramı Veli.”

Hacı Bayram placed great importance on the spiritual training of individuals. Apart from a letter (or treatise) and four or five hymns attributed to him, no other works have survived. In the letter ascribed to him, he advises people to renounce love of the world and, while living within it, to seek through the heart the oneness of Allah. He calls seekers of truth to love, gnosis, and the light of Muhammad, inviting them thereby to Allah.

The lodge of Hacı Bayram-ı Veli remained active until it was closed by law in 1925. It was administered by descendants of Hacı Bayram himself. On Friday, 23 April 1920, prayers and sacrifices were offered in the lodge, and with collective supplications, the Grand National Assembly of Turkey
was inaugurated. The last shaykh of the Bayrami lodge in Ankara was Shaykh Şemseddin (Bayramoğlu) Efendi (1883–1945).

May Allah elevate their stations and keep their spiritual aid everlasting. (Amen)